Meisje met de parel
foto: mauritshuis
Wie is het meisje met de parel?
Iedereen kent haar maar niemand weet wie ze écht is, deze jonge dame met haar sprankelende ogen en haar bijzondere pareloorbel.
Schilder Johannes Vermeer
De schilder Johannes Vermeer schilderde deze tronie (geen portret maar een geïdealiseerd gezicht) tussen 1665-1667, hij was toen ca 33 jaar oud. Het is in de Gouden Eeuw, in het prachtige Delft waar hij met zijn echtgenote Catharina Bolnes en kinderen inwoont bij zijn vermogende schoonmoeder Maria Thins aan de Oude Langendijk te Delft. Op de 1e verdieping van het woonhuis heeft hij aan de noordkant zijn atelier.
Kenmerkend voor de schilderijen van Vermeer is het gebruik van zachte vormen, artistieke speling met het licht, het over-accentueren van materialen en zijn bijna mystieke en zeer kostbare verfkleuren zoals loodtingeel en ultramarijn. Wellicht had hij dit oog voor detail en exclusieve materialen van zijn vader Reynier Jansz Vermeer (Vos), deze was niet alleen herbergier en kunsthandelaar maar ook wever van gebloemd zijde (caffa) en satijn/zijde handelaar. Kostbare materialen welke hij betrok vanuit het Oosten.
Rust en luxe in een tijd van hectiek
Johannes Vermeer verwerkt in zijn schilderijen vaak bijzondere, onalledaagse, luxe items, zoals een gele satijnen mantel met hermelijn bont en parelsieraden. Hoewel hij vaker parels verwerkte in zijn schilderijen, zoals ook in Vrouw met Parelsnoer en in nog 5 andere schilderijen, is ‘Het meisje met de parel’ de publiekslieveling. Het schilderij werd in 2006 verkozen tot mooiste schilderij van Nederland.
Ondanks dat de familie Vermeer niet rijk was en bestond uit een flink gezin, Catharina kreeg maar liefst 15 kinderen, waarvan er 4 vroegtijdig overleden, zorgde schoonmoeder Maria Thins voor financiële extra’s. Na haar scheiding in 1641 ontving zij van haar rijke maar gewelddadige ex- echtgenoot aanzienlijke bedragen alimentatie, in 1649 ontving ze een definitief bedrag van 15.670 gulden (een flink bedrag, een matroos verdiende ca 15,= per maand)). Daarnaast nam zij de dienstbode in huis om te zorgen voor enige regelmaat in het hectische huize Vermeer.
Mede door zijn schoonmoeder maar ook door bevriende verzamelaars en schilders werd Johannes Vermeer ook buiten Delft bekend en beroemd om zijn schilderijen. Hij werd in 1653 zelfs lid en later hoofdman van het Sint Lucas Gilde te Delft (broederschap van kunstenaars en ambachtslieden). Helaas merkte hij daar tijdens zijn leven financieel niet veel van. Hij overleed op 43 jarige leeftijd ten gevolge van stress en geldproblemen zoals zijn echtgenote later zou verklaren. Door zijn bijzondere werken kreeg hij pas ver na zijn dood in 1675, door de Franse kunstcriticus W. Burger bijnaam ‘De Sfinx van Delft’.
Is de parel echt?
Ruim 300 jaar na het overlijden van Johannes Vermeer komt de discussie op gang over de echtheid van de parel welke bij het meisje aan haar oor hangt. Zo zegt historicus Simon Schama in 1997 dat de parel te groot is om een echte parel te zijn. In 2014 hebben ook conservatoren van het Mauritshuis Quentin Buvelot en Ariane van Suchtelen hun twijfel betreft de echtheid uitgesproken. Dit naar aanleiding van het artikel van Sterrenkundige Vincent Icke. Deze publiceerde in 2014 in de decembernummers van Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde en van New Scientist een stuk waarin hij suggereert dat de parel van tin, geverfd glas of verzilverd is en niet afkomstig uit een oester.
Vincent Icke
De sterrenkundige Vincent Icke zag bij een bezoek in 1994 aan het Mauritshuis, de thuishaven van ‘Het meisje met de Parel’, dat de schittering zoals op het schilderij niet voorkomt bij een echte parel. Ook zou een parel, door de opbouw van laagjes calciet niet in staat zijn huid en kleding te weerspiegelen, zoals wel zichtbaar is op het doek van Johannes Vermeer. Ook de grootte en de vorm van de parel vond hij onwerkelijk voor een natuurlijk gevormde parel. Hierdoor kwam hij in tot de conclusie dat de parel niet echt is. Een collega bij het koffieapparaat welke toevallig een set imitatie parels droeg bevestigde zijn idee, Johannes Vermeer hing een vervalsing, een nepparel aan het oor van zijn model.
Wat is waar?
Zou Johannes Vermeer, die in zijn schilderijen luxe en bijzondere objecten gebruikte, zijn keus laten vallen op het gebruik van imitatie parels, natuurlijk vele malen goedkoper maar niet met dezelfde uitstraling als een echte parel. Uit de details van de kleding en tulband op het schilderij is te zien dat hij wist hoe mooie stoffen en producten eruit zagen, natuurlijk middels zijn vader maar ook schoonmoeder Maria Thins nam na haar scheiding een en ander mee aan waardevolle schilderijen, meubels en sieraden waar hij wellicht beschikking over had. Daarnaast had hij zelf contacten met kunstenaars, verzamelaars en handelaren die vanuit Ceylon en omgeving, via de VOC producten naar Nederland haalden. De vraag blijft, liet Johannes Vermeer zijn keuze vallen op een parel imitatie van geverfd glas, een zilver exemplaar of was er toch ergens een echt paar Zuidzeeparels beschikbaar.
Parelhandel Gouden Eeuw
Omdat er in de gouden eeuw enorm veel werd gehandeld in Oost- Indische producten en de handel in parels uitblonk was er heel veel parel aanbod. Vooral bij de golf van Mannar werden enorme hoeveelheden parels opgedoken en gesorteerd. Deze werden door VOC schepen naar Amsterdam gebracht en voor veel geld verkocht of gebruikt om te handelen tegen andere producten. Daarnaast werden er in die tijd ook parels gevonden in Vologne in Frankrijk en in de omgeving van Beieren in Duitsland. De structuren en vormen van al deze parels waren erg gevarieerd.
Zuidzee Parel?
Wanneer je goed kijkt naar de parel op het schilderij zie je allereerst de vorm van de parel, deze is echt peervormig met een dik buikje, geen mooie traanvorm zoals je op schilderijen van veel andere schilders uit deze tijd ziet. Daarnaast is er de hoge weerkaatsing van het licht in de parel, het luster. Door de vele dunne laagjes parelmoer kaatst de parel het licht terug en werkt als een spiegel. Toch lijkt de parel ook onderbrekingen te hebben in de weerkaatsing, dit zou kunnen door de oneffenheden op het pareloppervlak. Deze ontstaan door zand en algen welke de oester binnen komen en sporen achter laten tijdens de vorming van parelmoer. Verder is er de kleur van de parel, de basis is wit maar er lijkt een zweem grijs door te zitten, misschien daarom de verwarring met zilver of tin.
Herkenning
Inmiddels werk ik heel wat jaren met alleen parels, Zoetwater, Akoya, Tahiti en Zuidzee. In die tijd zijn honderden parels door mijn handen en langs mijn ogen gegaan. En eerlijk, in deze tijd voornamelijk gekweekte, cultivé parels. Natuurlijke parels zijn nu, anders dan in 1650 een zeldzaamheid. Maar toch zie ik wanneer ik naar het schilderij ‘Meisje met de Parel’ van Johannes Vermeer kijk herkenning. Herkenning in vorm, in kleur en in luster. Ik heb inmiddels diverse Zuidzeeparels gefotografeerd om de schittering en luster te vergelijken met het schilderij. Met mijn ervaring en door het levenspad en voorkeuren van schilder Johannes Vermeer te volgen en uit te pluizen lijkt het mij toch niet onwaarschijnlijk dat de parel van het meisje een echte Zuidzee parel is. Misschien niet de allerhoogste kwaliteit, misschien geruild tegen een schilderij, geleend van een handelaar of toch uit de juwelendoos van schoonmoeder, niemand zal het weten.
Daarbij zullen de originele Zuidzee pareloorbellen waarschijnlijk kleiner zijn dan afgebeeld door Johannes Vermeer. Men moet niet vergeten dat de schilder een tronie maakte en geen portret, hij maakte alles net iets mooier en groter dan de werkelijkheid.
Alleen Johannes Vermeer en het meisje zelf weten hoe het zit met die parel. Ik ben er van overtuigd dat de parel van het meisje echt was! Tot op heden zijn de ‘bewijsstukken’ die het tegendeel beweren voor mij niet overtuigend genoeg.
